مدرسه بالاسربالاسر، مدرسه‌ای است که در حاشیه شرقی بازار بزرگ مشهد قرار دارد. ۱ - موقعیت جغرافیایی مدرسه بالاسراز مشرق به صحن کهنه، از مغرب به مدرسه پریزاد و از جنوب به بیوت بالاسر حرم امام رضا علیه‌السّلام متصل بوده و به همین سبب بالاسر نامیده شده است. ۲ - بانی مدرسه بالاسربانی و واقف اصلی آن دقیقاً معلوم نیست، به گفته اعتماد السلطنه، احتمال می‌رود که یکی از شاهزادگان تیموری آن را بنا کرده باشد. برخی از کارشناسان نیز، که آرامگاه میرزا ابوالقاسم بابر بن بایسنغر بن شاهرخ را زیر گنبد شمال شرقی مدرسه یافته‌اند، ساختمان آن را به میرزا شاهرخ تیموری نسبت داده‌اند. [۱]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۳۱۶، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۰ـ۱۳۰۲، چاپ تیمور برهان لیمودهی، ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش.
[۲]
حسین سلطانزاده، تاریخ مدارس ایران، از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون، ج۱، ص۲۰۵، تهران ۱۳۶۴ ش.
۳ - ویژگی‌های بنای بالاسراین مدرسه همزمان با دو مدرسه پریزاد و دو در ساخته شده است. [۳]
سیدعلی خامنه‌ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیّه مشهد، ج۱، ص۹۳، مشهد ۱۳۶۵ ش.
مدرسه بالاسر صحن کوچکی با چهار ایوان، و ۲۱ حجره در دو طبقه برای سکونت طلاّب و مهمانان داشت و مدخل آن در حاشیه شرقی بازار زنجیر، نزدیکِ صحن کهنه، قرار گرفته بود. سطح جرزها و لچکی غرفه و ایوان‌ها با کاشی هفت رنگ با طرح‌های اسلیمی و ختایی و اسلیمی قطور و کَلوک‌های آجر و کاشی تزیین شده بود. چهار ردیف پلّه در چهار طرف کنج دیوارها، طبقه اول را به طبقه دوم راه می‌داد . [۴]
«مدرسه بالاسر»، آگاهی نامه سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، ص۱۰، ش ۲۸ (فروردین ۱۳۵۷)
۴ - باز سازی مدرسه بالاسرمدرسه بالاسر در سال ۱۰۹۱، در زمان شاه سلیمان صفوی، به دست میرزا محمدخان وزیر کل خراسان و هرات، در سال ۱۲۰۳ بعد از مدتی طولانی که به صورت مخروبه درآمده بود، به همت حاج میرزا عبدالجواد، فرزند میرزا مهدی شهید از علمای بزرگ مشهد، و بار سوم در سال ۱۲۷۱ بازسازی شد. [۵]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۵۴۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۰ـ۱۳۰۲، چاپ تیمور برهان لیمودهی، ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش.
۵ - تولیت مدرسه بالاسرتولیت این مدرسه در اختیار یکی از خانواده‌های روحانی مشهد است که از اوایل قرن سیزدهم مدرسه را به وراثت در دست داشته‌اند و اکنون یکی از افراد همین خانواده به نام حاج سیدعلی عَلَم الهْدی متولی رسمی مدرسه است . [۶]
سیدعلی خامنه‌ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیّه مشهد، ج۱، ص۹۴، مشهد ۱۳۶۵ ش.
۶ - موقوفات مدرسه بالاسراز موقوفات آن، شش دربند مغازه متصل به مدرسه بوده است. ۷ - شرط سکونت طلاب در وقفنامهتعداد طلاّ ب آن به شصت و گاهی هفتاد نفر می‌رسیده است که در کتیبه وقف نامه سردر مدرسه شرط سکونت و تحصیل آن‌ها نوشته شده بود، در وقف‌نامه چنین ذکر شده است، « و شرط فی ضمن الوقف آن‌که طلاّب محصل که در معبد شریف سکونت نمایند قندهاری و قوچانی و نیشابوری و تبریزی و شاسمند و قفقازی و بغدادی و هندی و بحرینی نباشند. [۷]
سیدعلی خامنه‌ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیّه مشهد، ج۱، ص۹۴، مشهد ۱۳۶۵ ش.
۸ - وضعیت فعلی مدرسه بالاسرامروزه، به علت گسترش اطراف حرم، از مدرسه اثری باقی نیست و به دارالولایه و کفش‌کن جدید الاحداث الحاق شده است. ۹ - فهرست منابع(۱) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۰ـ۱۳۰۲، چاپ تیمور برهان لیمودهی، ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش. (۲) سیدعلی خامنه ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیّه مشهد، مشهد ۱۳۶۵ ش. (۳) حسین سلطانزاده، تاریخ مدارس ایران، از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون، تهران ۱۳۶۴ ش. (۴) «مدرسه بالاسر»، آگاهی نامه سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، ش ۲۸ (فروردین ۱۳۵۷) ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مدرسه بالاسر»، شماره۳۱۷. |